Από την εποχή της ιδρύσεως του νεοελληνικού κράτους, στις αρχές του 19ου αιώνα, η νεοελληνική γλώσσα και γραφή είχαν την μεγάλη ατυχία να συνδεθούν στην αρχή με εθνικά και αργότερα με πολιτικο-ιδεολογικά αιτήματα των Ελλήνων. Αρχικά, έπρεπε να αποδείξουμε την καταγωγή μας από τους Αρχαίους Έλληνες και τους Βυζαντινούς και συνεπώς την αδιάλειπτη συνέχεια του ελληνισμού για να μπορέσουμε να πραγματώσουμε την Μεγάλη μας Ιδέα μέχρι την δεκαετία του 1920. Αργότερα και κατά τον 20ο αιώνα, οι σοσιαλιστές που επιθυμούσαν να μιλήσουν την γλώσσα των απλών ανθρώπων αλλά και πολλοί λογοτέχνες/λόγιοι (στο πνεύμα του γερμανικού Volkgeist) άρχισαν να χρησιμοποιούν την δημοτική (γλώσσα του λαού) αλλά και απλουστευμένα ορθογραφικά συστήματα (π.χ. Παλαμάς και Ψυχάρης). Έτσι, καταφέραμε να έχουμε δύο μορφές της ίδιας γλώσσας (που τις γράφαμε κιόλας με διαφορετικό τρόπο) μέχρι την μεταρρύθμιση του 1980, όταν επιβάλαμε δια νόμου την χρήση της δημοτικής και του μονοτονικού συστήματος γραφής της.
Οι Έλληνες λόγιοι του 19ου αιώνα (Κοραής, Ζαμπέλιος, Παπαρρηγόπουλος κλπ) χρησιμοποιούσαν μια γλώσσα και γραφή που ήταν οικεία στους λόγιους της Δυτικής Ευρώπης και των Η.Π.Α. Οι εκδόσεις των Αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων (π.χ. Λειψίας) αλλά και επιστολές του Κοραή και του Κολοκοτρώνη που εστάλησαν στην αμερικανική επιθεώρηση Northern Review την δεκαετία του 1820 τυπώθηκαν σε πολυτονικό σύστημα διότι αυτό χρησιμοποιούσαν οι δυτικοί λόγιοι. Είναι γνωστό ότι οι Αρχαίοι Έλληνες δεν χρησιμοποιούσαν τόνους (δες επιγραφές) αλλά κατά την ελληνιστική εποχή οι Αλεξανδρινοί λόγιοι εφηύραν το πολυτονικό σύστημα για να μπορούν οι ξένοι να διαβάζουν με ευκολία τα ελληνικά κείμενα. Όταν ο χριστιανισμός εξαπλώθηκε και η διάδοση του συνδέθηκε με τα ελληνικά (Μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης στα ελληνικά, επιστολές Αποστόλου Παύλου κλπ), η ελληνική γλώσσα έμεινε συνυφασμένη στην Δύση με το πολυτονικό σύστημα. Οι Έλληνες του 19ου αιώνα, που επιζητούσαν την αναγνώριση του ελληνικού έθνους από τους δυτικοευρωπαίους, δεν μπορούσαν παρά να εκμεταλλευθούν την αρχαιολατρία και αρχαιοπληξία των Άγγλων, Γάλλων και Γερμανών χρησιμοποιώντας ως κύριο πνευματικό όπλο την αρχαιοελληνοβυζαντινή γλώσσα και γραφή.
Ύστερα, στις αρχές του 20ου αιώνα, όλο και περισσότεροι Έλληνες λογοτέχνες άρχισαν να εμπνέονται από τα δημοτικά τραγούδια, όπως είχε ήδη γίνει παράδοση για τους ομότεχνούς τους στην Δύση και ιδίως στην Γερμανία. Την ίδια εποχή άρχισε και η γλωσσολογική μελέτη της δημοτικής γλώσσας με συνέπεια την σύνταξη γραμματικής της νεοελληνικής δημοτικής (Μ. Τριανταφυλλίδης) που εισήγαγε ορθογραφικές αλλαγές στο γραπτό σύστημα της καθαρεύουσας αλλά όχι το μονοτονικό. Από τότε μέχρι το 1980 ζήσαμε μία γλωσσική και ορθογραφική παράνοια. Στην αρχή ανεπίσημα και αργότερα επισήμως, χρησιμοποιήσαμε δύο τρόπους έκφρασης της ίδιας γλώσσας και δύο συστήματα ορθογραφίας. Μετά την μεταρρύθμιση Παπανούτσου το 1964, οι μαθητές των δημοτικών σχολείων διδάσκονταν την δημοτική γλώσσα και ορθογραφία (π.χ. αβγό) αλλά στο εξατάξιο Γυμνάσιο την καθαρεύουσα (π.χ. αυγό). Την ίδια εποχή, η δικτατορία (1967-1974) επανέφερε στα δημόσια χείλη την καθαρεύουσα κάνοντάς την μια μισητή γλώσσα και γραφή σε αντιδιαστολή με τους δημοτικίζοντες προ και μεταδιδακτορικούς πολιτικούς. Έτσι, η κυβέρνηση Γ. Ράλλη με την νομοθετική ρύθμιση του 1980 έστειλε στο πυρ το εξώτερον την καθαρεύουσα και το πολυτονικό.
Όπως θα έχετε ήδη διαπιστώσει, η δική μου γραφή είναι και «επίσημα» και «επισήμως» και «ιδρύσεως» και έκφρασης» διότι πιστεύω ότι η γλώσσα δεν γίνεται με νομοθετήματα αλλά πλάθεται καθημερινά και μέσα στους αιώνες από τους χρήστες της, δηλαδή όλους εμάς. Εάν εμείς τελικά καταλήξουμε στο «επίσημα», το «επισήμως» θα εξαλειφθεί. Διαπιστώνω πάντως, όλο και περισσότερο τελευταία, ότι τουλάχιστον στον γραπτό μας λόγο η ζυγαριά αρχίζει πάλι να ισορροπεί με εκφράσεις όπως «ενεφανίσθη» αλλά και «αύξησε» (π.χ. Το Βήμα) αλλά και με νέες εκδόσεις (κυρίως λογοτεχνία) που κυκλοφορούν στο πολυτονικό παράλληλα με τον μεγάλο αριθμό των μονοτονικών κειμένων που τυπώνονται. Ο απλός αναγνώστης θα αναρωτηθεί: «Δηλαδή δεν θα πεθάνει τελείως η καθαρεύουσα και το πολυτονικό; Γιατί ξαναγυρνάμε πίσω αφού τα καταργήσαμε με νόμο;»
Η γλωσσική και ορθογραφική μεταρρύθμιση και η κατάργηση του μονοτονικού έγιναν από την κυβέρνηση Ράλλη (το παραδέχθηκε ο ίδιος τελευταία) διότι αφενός οι μεγαλοεκδότες εφημερίδων είχαν ήδη εγκαταλείψει τις λινοτυπικές μηχανές και είχαν αγοράσει πανάκριβα ηλεκτρονικά εκτυπωτικά συστήματα για τα οποία θα έπρεπε να δαπανήσουν επιπλέον χρήματα για να δέχονται και να εκτυπώνουν στο πολυτονικό αλλά και αφετέρου διότι η τότε κυβέρνηση ήλπιζε ότι και με αυτήν την «δημοκρατική» υποχώρηση θα κέρδιζε τις εκλογές του 1981. Αν δεν το έκανε η ίδια ήξερε ότι θα το νομοθετούσε αμέσως η σοσιαλιστική κυβέρνηση του Α. Παπανδρέου.
Το μονοτονικό, για το οποίο καταναλώθηκαν άπειρες ώρες σε συζητήσεις και χύθηκαν τόνοι μελάνι μέχρι την εφαρμογή του, δεν μπορούσε παρά κάποτε να εφαρμοσθεί. Το ίδιο έγινε στις Η.Π.Α μετά την Αμερικανική Επανάσταση με τα American English, το ίδιο στην Γερμανία πρόσφατα με την ορθογραφική μεταρρύθμιση, το ίδιο θα γίνει και στην Γαλλία σύντομα. Είτε για λόγους πολιτικής, είτε διότι εξέλειπαν οι λόγοι πολύπλοκων συστημάτων γραφής, είτε διότι είναι ανάγκη να επικοινωνούμε ταχύτερα (τώρα μέσω δικτύων ηλεκτρονικών υπολογιστών) η γλώσσα και η γραφή θα απλοποιηθούν. Αυτό, όμως δεν σημαίνει ότι θα γράφω με τον ίδιο τρόπο στον φίλο μου και με τον ίδιο τρόπο μια επιστημονική εργασία. Όταν γράφω στον φίλο μου, ίσως δεν πειράζει εάν του γράψω το ανύπαρκτο «παράβηκε το νόμο» αλλά στην επιστημονική εργασία πρέπει να γράψω «παρέβη τον νόμο». Για τον ίδιο επιστημονικό λόγο πρέπει να μπορώ να ξεχωρίσω χωρίς την ανάγκη των συμφραζομένων την λέξη «άρματα» (όπλα) από την λέξη «άρματα» (οχήματα), πράγμα που δεν μου το έχει λύσει το υπάρχον μονοτονικό. Ούτε θέλω να καταλήξει τόσο φτωχή η ελληνική γλώσσα όπως η αγγλική, στην οποία η λέξη «effect» αντιστοιχεί σε δεκαεπτά διαφορετικές ελληνικές λέξεις και φράσεις (δες λεξικό Stavropoulos-Hornby). Ακόμη, δεν ήθελα μια απλοποίηση της νεοελληνικής γραμματικής κατά την οποία από την μια θα καταργούνταν το πολυτονικό αλλά από την άλλη θα εισάγονταν οι νέοι κανόνες του τελικού ν. Αυτό που επιθυμούσα ήταν μια μελετημένη γλωσσική και ορθογραφική μεταρρύθμιση που θα στάθμιζε όλα τα υπέρ και τα κατά, θα ελάμβανε υπ’ όψιν της όλες τις παραμέτρους και θα εφαρμοζόταν πρώτα πειραματικά και μετά νομοθετικά. Έτσι, δεν θα άκουγα στην τηλεόραση και στο ραδιόφωνο ούτε θα έβλεπα τυπωμένο το «όσο αναφορά» αντί του «όσον αφορά» ούτε θα αναρωτιόμουν γιατί το περιοδικό Ποίηση τυπώνεται στο πολυτονικό.
Είναι βέβαιο ότι το πολυτονικό δεν πρόκειται να πεθάνει ποτέ διότι απλούστατα αποτελεί το εργαλείο εργασίας και γραπτής επικοινωνίας των απανταχού στον κόσμο κλασσικών φιλολόγων, αρχαιολόγων και ιστορικών, των βυζαντινολόγων, των μελετητών της Καινής Διαθήκης αλλά και της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας. Το τελευταίο δε επίτευγμα όλων αυτών είναι η όλο και μεγαλύτερη χρήση της τεχνολογίας των υπολογιστών στις μελέτες και έρευνές τους. Είναι δε τόσοι πολλοί ώστε η Microsoft αναγκάστηκε να συμπεριλάβει στον πυρήνα των Windows2000 και WindowsXP την άμεση υποστήριξη των πολυτονικών ελληνικών με ειδικό οδηγό πληκτρολογίου. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί ο καθένας να γράψει πολυτονικό κείμενο χωρίς κανένα κόπο η επιπλέον κόστος. Εάν επιλέξετε Start – Settings – Control Panel – Keyboard και μετά Input Locales – Change και μετά Add και από εκεί κάνετε κλικ με το ποντίκι σας στο πρώτο άσπρο κουτάκι, δίπλα στις λέξεις Keyboard Layout και στην συνέχεια κάνετε κλικ στο βελάκι δεξιά του US και κυλήσετε τις επιλογές προς το Greek, θα διαπιστώσετε ότι υπάρχει και η επιλογή Greek Polytonic. Ναι, όντως, οι υπολογιστές για τους οποίους καταργήσαμε το πολυτονικό τώρα μας εκδικούνται αγκαλιάζοντάς το. Η δε εκδοτική άνθηση των πολυτονικών κειμένων οφείλεται ακριβώς στο γεγονός ότι τα σύγχρονα επιτραπέζια εκδοτικά συστήματα (PC και MAC) αλλά και οι συμβατές με αυτά εκτυπωτικές μηχανές δεν επιβαρύνουν στο ελάχιστο το κόστος μιας εκδόσεως στο πολυτονικό. Μην ξεχνάτε ακόμη ότι μετά το κλείσιμο των λινοτυπικών τυπογραφείων της οδού Άνθιμου Γαζή, η εφημερίδα Εστία συνεχίζει να εκτυπώνεται με ηλεκτρονικό τρόπο στο πολυτονικό από μεγάλο δημοσιογραφικό οργανισμό.
Μετά από όλα αυτά, εάν με ρωτήσετε θα σας απαντήσω ότι προσωπικά είμαι θιασώτης της δημοτικής και του μονοτονικού χωρίς ακρότητες. Θέλω όμως μια δημοτική και ένα μονοτονικό που καλύπτει το ίδιο καλά την προσωπική επικοινωνία, τον δημόσιο λόγο αλλά και τις επιστήμες και τις τέχνες. Το σύστημα που εφαρμόζουμε σήμερα δεν είναι παρά ένας άλλος τραγέλαφος κατά τον οποίο ο καθένας (του υπογράφοντος συμπεριλαμβανομένου) επικοινωνεί σε μία γλώσσα με πολλούς διπλούς τύπους: και «ενεφανίσθη» και «εμφανίσθηκε». Βέβαια, όπως ανέφερα και παραπάνω, οι γλωσσολόγοι θα μας διαβεβαιώσουν ότι η γλώσσα μας μόνη της θα βρει τον δρόμο της, ίσως και μέχρι το τέλος του αιώνα που διανύουμε, εάν βέβαια δεν βρεθεί πάλι κάποιος να επιβάλλει νέους γλωσσικούς κανόνες με νομοθετικά διατάγματα.
Περιεχόμενα