Στις 21 Φεβρουαρίου 2005 η ΕΡΤ ανακοίνωσε δια του διαύλου ΕΤ1 ότι ξεκινάει μία προσπάθεια υποστηρίξεως και προωθήσεως του ιστορικού ντοκιμαντέρ. Μάλιστα ως αξιόλογο δείγμα αυτού του είδους της κινηματογραφικής τέχνης άρχισε να προβάλλει για μια ακόμη φορά την ιστορική σειρά «Πανόραμα του Αιώνα», είκοσι πέντε περίπου χρόνια μετά την πρώτη της προβολή. Επίσης, κάλεσε τους σκηνοθέτες που ενδιαφέρονται για το ιστορικό ντοκιμαντέρ να παρακολουθήσουν σεμινάρια που θα παραδοθούν από ξένους ειδικούς και, προφανώς, να υποβάλλουν αργότερα τις προτάσεις τους για να χρηματοδοτηθούν τα νέα ντοκιμαντέρ. Ακούστηκε επίσης ότι η ΕΡΤ θα διανείμει στα σχολεία το «Πανόραμα του Αιώνα» για να χρησιμοποιηθεί στην διδασκαλία της Ιστορίας. Η πρωτοβουλία της ΕΡΤ δεν αφορά όμως μόνο τα σχολεία αλλά και το ευρύ κοινό, το οποίο λέγεται ότι έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις ξένες ιστορικές σειρές-ντοκιμαντέρ του αμερικανικού History Channel, που προβάλλει η ΕΤ1, αλλά και των επίσης αμερικανικών σταθμών Discovery και National Geographic που προβάλλει η NOVA.
Όλα αυτά είναι πάρα πολύ ωραία και επαινετά εάν κανείς ξεχάσει τα παρακάτω σημεία: α) Μεταπολεμικά, το ενδιαφέρον των Ελλήνων για την Ιστορία τους (ιδίως την Νεώτερη) ήταν μεγάλο και αποδεικνύεται από την εκδοτική επιτυχία βιβλίων, περιοδικών κλπ. β) Εκτός από το «Πανόραμα» που είναι κυρίως ασπρόμαυρο η ΕΡΤ προέβαλε κατά την τελευταία εικοσιπενταετία μια πλειάδα αξιόλογων ιστορικών και αρχαιολογικών έγχρωμων ντοκιμαντέρ ελληνικής παραγωγής (π.χ. «Η Ελληνική Επανάσταση», 77 λεπτά, 1985, «Αρχαιολογικές Ξεναγήσεις», 30 επισ. των 30 λεπτ., 1987-1988) τα οποία μάλλον δεν προβλήθηκαν ξανά (καταστράφηκαν;) γιατί ήταν γραμμένα στο περιορισμένης χρήσεως γαλλικής προελεύσεως σύστημα SECAM ενώ στις αρχές της δεκαετίας του 1990 η ΕΡΤ επιτέλους ενστερνίστηκε το ευρωπαϊκό και διεθνές σύστημα PAL. Τα σημερινά οικιακά μηχανήματα εγγραφής DVD μεγάλης ευρωπαϊκής εταιρείας, μετατρέπουν αυτόματα το σήμα SECAM σε PAL και το εγγράφουν έγχρωμο σε δίσκο DVD . Γιατί δεν το έπραξε τόσα χρόνια και η ΕΡΤ με τα ανάλογα επαγγελματικά μηχανήματα της; γ) Στην παρουσίαση της 21ης Φεβρουαρίου, οι ιστορικοί Χρ. Κουλούρη, Μ. Ρεπούση και Α. Λιάκος που μίλησαν για την πρωτοβουλία της ΕΡΤ (εξαιρουμένου του κ. Γιαννουλόπουλου), αναλώθηκαν σε θεωρητικά σχήματα περί Ιστορίας και κινηματογράφου παρά στην χρησιμότητα και τις κατευθύνσεις που πρέπει να έχει το εγχείρημα με βάσει την σημερινή διεθνή πρακτική παραγωγής και προβολής ιστορικών ντοκιμαντέρ.
Δυστυχώς, στην εκπομπή-ανακοίνωση της ΕΡΤ δεν αναφέρθηκε πουθενά ότι πέρα από την μόρφωση του τηλεοπτικού κοινού, η μεγαλύτερη χρησιμότητα της παραγωγής ελληνικών ντοκιμαντέρ είναι προς όφελος της διδασκαλίας της Ιστορίας σε σχολεία και πανεπιστήμια. Ιστορικά μιλώντας, η γνωστή ρήση «μια εικόνα λέει χίλιες λέξεις» ήταν γνωστή και χρησιμοποιήθηκε ευρέως για την μετάδοση του ανάλογου μηνύματος από τον Στάλιν το 1930 (ταινία «Γη») αλλά και από τον Τζ. Φ. Κέννεντυ στην ιστορική τηλεοπτική μονομαχία του με τον Ρ. Νίξον στις 26 Σεπτεμβρίου 1960. Η κινούμενη εικόνα, όταν χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να αποτελέσει όχι μόνο συμπληρωματικό υλικό για την διδασκαλία της Ιστορίας αλλά και την Ιστορία την ίδια.
Από εκπαιδευτικής απόψεως, τα ιστορικά ντοκιμαντέρ χωρίζονται σε διάφορες κατηγορίες ανάλογα με το κύριο συστατικό του περιεχομένου τους. Τα παλαιότερα και συνηθέστερα, μέχρι το 1990, ήταν αυτά που περιλάμβαναν κατά κύριο λόγο επίκαιρα εποχής (π.χ. «Το Πανόραμα του Αιώνα», 1982-1987. Ο σκηνοθέτης και οι ιστορικοί του σύμβουλοι πραγματοποιούν μια επιλογή σκηνών εποχής οι οποίες συνοδεύονται από κείμενο (όχι κατ’ ανάγκην περιγράφον τις συγκεκριμένες σκηνές), μουσική, ηχητικά εφέ κλπ. Σκοπός αυτού του είδους είναι να παρουσιάσει ένα ή περισσότερα ιστορικά γεγονότα (π.χ. την εκστρατεία στην Μικρά Ασία, 1919-1922) όπως τα αποτύπωσαν οι κινηματογραφιστές της εποχής με συμπληρωματικά ιστορικά σχόλια από τους ανθρώπους που πραγματοποίησαν την επιλογή και παραγωγή.
Το αρχαιολογικό ντοκιμαντέρ (π.χ. «Αρχαιολογική Σκαπάνη», 1993) συνήθως περιορίζεται σε έναν συγκεκριμένο αρχαιολογικό χώρο (π.χ. η Μακεδονία ή η Φαιστός ή η Μεσόγειος) ή σε συγκεκριμένο θεματικό κύκλο (π.χ. Μυκηναίοι ή Τα Αγγεία της Κλασσικής Εποχής). Σκοπός του είδους αυτού είναι να αναβιώσει (πολλές φορές με την βοήθεια τρισδιάστατων ηλεκτρονικών μοντέλων) τους χώρους και την ζωή κατά την αρχαιότητα ή τον Μεσαίωνα όταν τα υλικά κατάλοιπα είναι τα μόνα ιστορικο-αρχαιολογικά μας τεκμήρια.
Τα ντοκιμαντέρ δραματοποιημένης Ιστορίας (π.χ. «Η Εκτέλεση» [του Ίωνα Δραγούμη] (199;) από την εκπομπή «Πρώτη Σελίδα» του Φρ. Γερμανού συνήθως κινηματογραφούνται στους τόπους και χώρους όπου έγινε το γεγονός ενώ ηθοποιοί αντικαθιστούν τους πρωταγωνιστές. Για να μην θεωρηθεί το ντοκιμαντέρ δραματοποιημένης Ιστορίας ως ιστορική ταινία (π.χ. «Ελευθέριος Βενιζέλος» του Παντελή Βούλγαρη, 1980), οι συντελεστές φροντίζουν να παρεμβάλουν συνεντεύξεις με ιστορικούς ή έναν αφηγητή ο οποίος συνδέει τα διάφορα δραματοποιημένα μέρη. Στόχος της δραματοποιημένης Ιστορίας είναι να παρουσιάσει στους θεατές πώς περίπου (σύμφωνα με την ανάγνωση των ιστορικών πηγών) συνέβη ένα γεγονός, έτσι ώστε ο θεατής να αντιληφθεί καλύτερα το κλίμα της εποχής.
Τα ντοκιμαντέρ εικονικής πραγματικότητας εμφανίσθηκαν από τα τελευταία χρόνια του 20ου αιώνα και αφορούν κυρίως αναπαραστάσεις χώρων ή κατεστραμμένων σήμερα κτιρίων με βάσει περιγραφές και/ή σχέδια που διασώζονται. Εξαιρετικό δείγμα ελληνικής παραγωγής είναι το ντοκιμαντέρ «Μίλητος. Μια πόλη σε τέσσερις διαστάσεις» του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού, 1997. Η χρήση της τεχνολογίας εικονικής πραγματικότητας είναι ανεκτίμητη στην αρχαιολογία αλλά και στην διδασκαλία της Ιστορίας μια που ο θεατής δεν χρειάζεται πια να φαντάζεται πώς ήταν ένας χώρος ή ένα κτήριο σε παλιότερα χρόνια αλλά έχει την δυνατότητα να επισκεφθεί ακόμη και το εσωτερικό του, σαν να υπήρχε άθικτο από παλιά.
Τα τελευταία χρόνια ορισμένοι παραγωγοί στράφηκαν προς το ντοκιμαντέρ πειραματικής αρχαιολογίας. Υπάρχουν πάρα πολλά ερωτηματικά στην Ιστορία σχετικά με ανθρώπινα επιτεύγματα του παρελθόντος για τα οποία οι πληροφορίες μας είναι ελλιπείς ή ανύπαρκτες. Ορισμένοι επιστήμονες προσπαθούν να αναπαραστήσουν π.χ. την λειτουργία μηχανών του παρελθόντος με την ελπίδα ότι έτσι θα μάθουμε περισσότερα για την εποχή, τις τεχνικές και τα υλικά που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι τότε. Το 1999 το BBC χρηματοδότησε και κινηματογράφησε τις προσπάθειες μιας ομάδας επιστημόνων να βεβαιώσουν εάν τον 1ο αιώνα π.Χ. ο Ιούλιος Καίσαρ και ο στρατός του ήταν δυνατόν να κατασκευάσουν μια ξύλινη γέφυρα πάνω από ποτάμι της Βρετανίας σε συγκεκριμένο χρόνο, όπως ανέφεραν οι περιγραφές της εποχής (“Caesar’s Bridge”, 1999). Όντως, χρησιμοποιώντας μόνο εργαλεία και υλικά της ρωμαϊκής εποχής η ομάδα των επιστημόνων με την βοήθεια εθελοντών Βρετανών στρατιωτών απέδειξε του λόγου το αληθές. Τα ντοκιμαντέρ αυτά είναι πολύ χρήσιμα στην διδασκαλία της Ιστορίας διότι δείχνουν τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι παλαιότερων εποχών αλλά και την άγνοια των επιστημόνων για διάφορα ιστορικά πεπραγμένα.
Τέλος, τα ντοκιμαντέρ διαλέξεων χρησιμοποιούνται σχεδόν αποκλειστικά για την διδασκαλία της Ιστορίας εξ αποστάσεως (distance learning) από ορισμένα πανεπιστήμια στις Η.Π.Α. και από το Open University της Μ. Βρετανίας. Βιντεοταινίες παλαιότερα, βίντεο μέσω Διαδικτύου και οπτικοί δίσκοι (DVD) σήμερα με κινηματογραφημένες διαλέξεις πανεπιστημιακών μαθημάτων διατίθενται σε φοιτητές οι οποίοι δεν μπορούν να βρίσκονται στην αίθουσα διδασκαλίας όταν παραδίδεται το μάθημα. Η πιο αξιόλογη προσπάθεια πραγματοποιήθηκε το 1989 από τον καθηγητή Ευγένιο Γουέμπερ (Eugene Weber) του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϋ των Η.Π.Α., ο οποίος σε 50 ημίωρα επεισόδια δίδαξε της Ιστορία του Δυτικού Πολιτισμού (“Western Tradition”) από τηλεοράσεως. Η σειρά είχε μεταδοθεί μόνο μία φορά από την ΕΤ3.
Εκτός από τον διαχωρισμό σύμφωνα με το περιεχόμενο, κατατάσσουμε τα ιστορικά ντοκιμαντέρ και ανάλογα με τον τύπο τους. Τα χρονολογικά περιγράφουν τα γεγονότα με χρονολογικά σειρά όπως το «A Year to Remember, 1940-1992», 1992, το οποίο ξετυλίγει μέσα από τα Pathe News μήνα με τον μήνα και χρόνο με τον χρόνο την Ιστορία του μεταπολεμικού μας κόσμου σε όλες της τις εκφάνσεις (πολιτική, οικονομική, στρατιωτική, πολιτιστική). Τα περισσότερα ιστορικά ντοκιμαντέρ που γυρίζονται σήμερα, όμως, είναι θεματικού τύπου, δηλαδή αναπτύσσουν κινηματογραφικά ένα θέμα. Για παράδειγμα, η γερμανική σειρά «Hitler», 2002, εξετάζει σε 6 επεισόδια και μέσα από επίκαιρα και μαρτυρίες ανθρώπων τον Αδόλφο Χίτλερ ως προπαγανδιστή, εραστή, δικτάτορα κλπ.
Άλλος διαχωρισμός των ιστορικών ντοκιμαντέρ μπορεί να γίνει σύμφωνα με το χώρο στον οποίο αναφέρονται. Ξεχωρίζουμε τα τοπικά, τα ηπειρωτικά, και τα διεθνή ντοκιμαντέρ. Τα ντοκιμαντέρ με ελληνικό θέμα, όπως «Η αρχή και το τέλος μιας τυραννίας», 1983-1984, κατατάσσονται στην πρώτη κατηγορία. Τα ντοκιμαντέρ με θέματα από την ευρωπαϊκή Ιστορία, όπως η σειρά «Weapons of War», 1998, που πραγματεύεται τα οπλικά συστήματα Γερμανών και Συμμάχων κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στην Ευρώπη, ανήκουν στην δεύτερη κατηγορία, ενώ ντοκιμαντέρ όπως η σειρά «The World at War», 1973, που περιγράφει τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο σε παγκόσμια κλίμακα, στην τρίτη.
Εκτός από τα ιστορικά ντοκιμαντέρ, πολύ χρήσιμες για την διδασκαλία της Ιστορίας είναι οι κινηματογραφικές ταινίες που αναφέρονται σε ένα ιστορικό πρόσωπο η γεγονός αλλά και οι κινηματογραφικές ταινίες που γυρίσθηκαν για να εξυπηρετήσουν κάποιον συγκεκριμένο προπαγανδιστικό σκοπό. Με τις ιστορικές ταινίες, οι οποίες θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν και ως ντοκιμαντέρ δραματοποιημένης Ιστορίας μακράς διαρκείας, πρέπει ο διδάσκων να είναι πολύ προσεκτικός. Τα ιστορικά θέματα έχουν χρησιμοποιηθεί κατά κόρον από την βιομηχανία του Hollywood αλλά και από την ιταλική Cinecita παλαιότερα με συνήθως τραγελαφικά αποτελέσματα. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν και αξιόλογα δείγματα του αμερικανικού και ευρωπαϊκού κινηματογράφου, που μπορούν να μεταδώσουν στον θεατή τον χαρακτήρα μιας ιστορικής εποχής ή ενός ιστορικού γεγονότος μέσα από δραματοποιημένες σκηνές. Ο σοβαρός σκηνοθέτης μιας ιστορικής κινηματογραφικής ταινίας πολλές φορές πρέπει να αντεπεξέλθει στα ίδια προβλήματα (άλυτα πολλές φορές) που αντιμετωπίζουν και οι ιστορικοί ή αρχαιολόγοι που εξετάζουν μια εποχή. Ο σκηνοθέτης, όμως, δεν μπορεί να υπεκφύγει όπως θα έκανε ο επιστήμονας, λέγοντας ότι με τα στοιχεία που διαθέτει δεν μπορεί να δώσει απάντηση. Ο σκηνοθέτης πρέπει να δώσει απάντηση και να πάρει θέση. Ήταν ο Αλέξανδρος ετερόφυλος, ομοφυλόφιλος ή αμφίφυλος; Έτσι, λοιπόν, είναι φυσικό οι ιστορικές κινηματογραφικές ταινίες να έχουν συνήθως μία συγκεκριμένη οπτική γωνία σε αντίθεση με την εργασία του επιστήμονα ιστορικού, που συνήθως έχει περισσότερες. Παρ’ όλα αυτά, η καλή ιστορική ταινία δίνει στο θεατή έστω και μία πλευρά του θέματος. Ενδιαφέρον ελληνικό δείγμα είναι η ταινία «Ελευθέριος Βενιζέλος» του Παντελή Βούλγαρη αλλά και άλλες από την διεθνή παραγωγή, όπως η ταινία «Ludwig» του Λ. Βισκόντι ή «La Prise de Pouvoir par Louis XIV» του R. Rossellini αλλά και το αμερικανικό «MacArthur, the Rebel General» του J. Sargent.
Πολλάκις ο κινηματογράφος έχει χρησιμοποιηθεί για προπαγανδιστικούς σκοπούς. Πριν αλλά και κατά την διάρκεια του Β’ παγκοσμίου Πολέμου, οι Ναζί γύρισαν πληθώρα ταινιών μικρού και μεγάλου μήκους χρησιμοποιώντας τον κινηματογράφο ως κύριο προπαγανδιστικό όπλο. Η γνωστότερη είναι η ταινία «Olympia» της Leni Riefenstahl, που γυρίστηκε με αφορμή του Ολυμπιακούς αγώνες του 1936 στο Βερολίνο, η τριλογία της σταλινικής περιόδου για τον Μαξίμ των Κόζιντσεφ και Τράουμπεργκ αλλά και διάφορα φιλμ που έχουν γυριστεί από τον αμερικανικό στρατό κατά την διάρκεια πολέμων στον 20ο αιώνα. Οι ταινίες αυτές μπορούν να προβληθούν σε φοιτητές της Ιστορίας, οι οποίοι θα εξετάσουν τις διάφορες μεθόδους προπαγάνδας δια του κινηματογράφου.
Αφού περιγράψαμε λεπτομερώς τα είδη των ιστορικών ντοκιμαντέρ και ταινιών, θα συζητήσουμε τώρα τρόπους με τους οποίους μπορούν αυτά να χρησιμοποιηθούν στην σχολική και πανεπιστημιακή τάξη. Κατ’ αρχάς, η προβολή ταινίας στην σχολική τάξη δεν πρέπει να ξεπερνάει την μισή ώρα για πρακτικούς αλλά και ουσιαστικούς λόγους. Δεν υπάρχει σημαντική ωφέλεια εάν ο μαθητής δει το ιστορικό ντοκιμαντέρ και μετά δεν επακολουθήσει ανάλυση ή συζήτηση επ’ αυτού. Πρέπει λοιπόν η διάρκεια προβολής ανά μάθημα να μην ξεπερνάει την μισή ώρα. Εάν το ντοκιμαντέρ είναι διάρκειας μιας ώρας μπορεί η προβολή του να γίνει σε δύο μέρη. Ο σωστός τρόπος χρήσεως του ιστορικού ντοκιμαντέρ στην σχολική τάξη είναι, λοιπόν, να δουν οι μαθητές το ντοκιμαντέρ και μετά να επακολουθήσει συζήτηση. Για τους φοιτητές δεν τίθεται τέτοιος περιορισμός μια που πρόκειται για ενήλικες και με διδακτικό ωράριο που μπορεί να φθάσει και τις τρεις συνεχείς ώρες.
Ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ, όμως, μπορεί να προβληθεί και τμηματικά ή αποσπασματικά. Δηλαδή, κάθε φορά που ολοκληρώνεται μία σκηνή (μία οπτική ενότητα διαρκείας 3-10 λεπτών συνήθως) διακόπτεται η προβολή για να γίνουν σχόλια και/ή συζήτηση. Η διδακτική ωφέλεια αυτής της μεθόδου μεγιστοποιείται στην σχολική τάξη ενώ μπορεί να γίνει κουραστική στην φοιτητική. Σε άλλες περιπτώσεις, ο διδάσκων μπορεί να θεωρήσει σκόπιμο να μην προβάλει ολόκληρο το ντοκιμαντέρ έστω και τμηματικά αλλά μόνο εκείνο το απόσπασμα που θεωρεί σημαντικότερο για να προκληθεί συζήτηση στην τάξη.
Η συζήτηση με αφορμή ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ ή ταινία δεν πρέπει να είναι άναρχη. Ο διδάσκων θα πρέπει να έχει εκ των προτέρων δει το προς προβολή υλικό και να έχει ετοιμάσει ερωτήσεις ή θέματα συζητήσεως με αφορμή την ταινία. Οι ερωτήσεις και τα θέματα πρέπει να είναι ανάλογα με την ηλικία των διδασκομένων αλλά και με το περιεχόμενο του προβαλλόμενου υλικού. Ορισμένες από τις ερωτήσεις μπορεί να είναι περιγραφικού τύπου, άλλες συμπερασματικού, και άλλες αναλυτικού. Οι περιγραφικού τύπου ερωτήσεις έχουν στόχο να εντείνουν την προσοχή του μαθητή κατά την προβολή, οι συμπερασματικού να τον βοηθήσουν να εξαγάγει κάποια βασικά συμπεράσματα από το προβαλλόμενο υλικό και οι αναλυτικού τύπου να τον βοηθήσουν να σκεφθεί και να κρίνει πρόσωπα και καταστάσεις με αφορμή το ιστορικό ντοκιμαντέρ. Ας σκεφτούμε τις παρακάτω ερωτήσεις και θέματα με βάσει την σειρά «Πανόραμα του Αιώνα».
Γυμνάσιο Ερωτήσεις που πρέπει να απαντήσουν οι μαθητές κατά την διάρκεια ή αμέσως μετά την προβολή (περιγραφικού τύπου): 1. Περιγράψτε την Αθήνα της δεκαετίας του 1910 όπως παρουσιάζεται στην ταινία. 2. Πώς ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος; (φυσικά χαρακτηριστικά) Ερωτήσεις που πρέπει να απαντήσουν οι μαθητές αμέσως μετά την προβολή στην τάξη συμπερασματικού τύπου): 1. Ποιος ήταν ο πολιτικός και ποιος ο στρατιωτικός ηγέτης της Ελλάδας κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους; 2. Ποια ήταν τα κυριότερα προϊόντα που παρήγε η Ελλάδα πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο; Ερωτήσεις που πρέπει να απαντήσουν οι μαθητές στο σπίτι (αναλυτικού τύπου): 1. Γιατί έγιναν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι: 2. Πώς ο Θεόδωρος Πάγκαλος εγκαθίδρυσε δικτατορία το 1925; Λύκειο Ερωτήσεις που πρέπει να απαντήσουν οι μαθητές κατά την διάρκεια ή αμέσως μετά την προβολή (περιγραφικού τύπου): 1. Τι θα συμπεραίνατε για την τύχη του ελληνικού στρατού στην Μικρά Ασία την περίοδο 1919-1922 εάν δεν γνωρίζατε την Ιστορία του και παρακολουθούσατε τις πολεμικές σκηνές χωρίς ήχο (ήταν νικητής ή ηττημένος;). 2. Από ποιες δυνάμεις (χώρες) αποτελούνταν τα δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα στην Ευρώπη κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο: Ερωτήσεις που πρέπει να απαντήσουν οι μαθητές αμέσως μετά την προβολή στην τάξη (συμπερασματικού τύπου): 1. Γιατί η Ελλάδα εντάχθηκε στην «Εγκάρδια Συνεννόηση» (Entente) το 1917; 2. Πού εγκαταστάθηκαν οι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ελλάδα; Ερωτήσεις που πρέπει να απαντήσουν οι μαθητές στο σπίτι (αναλυτικού τύπου): 1. Ωφελήθηκε ή βλάφθηκε η ελληνική οικονομία από το αποτέλεσμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (μετά το 1922); 2. Τι προκάλεσε την επιστροφή του πολιτικού συστήματος της βασιλείας το 1935; Πανεπιστήμιο Ερωτήσεις που πρέπει να απαντήσουν οι φοιτητές κατά την διάρκεια ή αμέσως μετά την προβολή (περιγραφικού τύπου): 1. Ποια ήταν η πολιτική κατάσταση στην Ευρώπη με το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου; 2. Ποιες ήταν οι κυριότερες πολιτικές αλλαγές στην Ρωσσία μεταξύ 1917-1924 Θέματα για συζήτηση αμέσως μετά την προβολή (συμπερασματικού τύπου): 1. Με ποια/ποιες αφορμές και αίτια ξεκίνησε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος; 2. Πώς και γιατί ωφελήθηκαν οικονομικά οι Η.Π.Α κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο; Θέματα που πρέπει να αναπτύξουν γραπτώς οι φοιτητές στο σπίτι (αναλυτικού τύπου): 1. Περιγράψτε και αναλύστε με περίπου 1500-2000 λέξεις την επικράτηση του μπολσεβικισμού στην Ρωσσία, όπως την παρακολουθήσατε μέσα από το ντοκιμαντέρ. 2. Εξηγείστε με περίπου 1500-2000 λέξεις την εκλογική ήττα του Ελ. Βενιζέλου το 1920, όπως την παρακολουθήσατε μέσα από το ντοκιμαντέρ.
Ένας κύριος λόγος, λοιπόν, για τον οποίον ο καθηγητής/καθητήτρια της Ιστορίας πρέπει να χρησιμοποιήσει ιστορικά ντοκιμαντέρ ή ταινίες στο μάθημα του είναι ακριβώς για να εκπαιδεύσει τους μαθητές/φοιτητές του στο πώς να παρακολουθούν τις κινούμενες εικόνες με κριτικό μάτι. Ο εκπαιδευόμενος παρακολουθεί επί καθημερινής βάσεως ειδήσεις, ντοκιμαντέρ και ταινίες στην τηλεόρασή του, χωρίς συνήθως να αναρωτιέται για την αξιοπιστία τους. Αυτό ακριβώς πρέπει να αλλάξει ο καθηγητής/καθηγήτρια της Ιστορίας. Να διδάξει, δηλαδή, πώς πρέπει να παρακολουθεί ο σημερινός θεατής τα τηλεοπτικά ρεπορτάζ, τα ιστορικά ντοκιμαντέρ ή τις ταινίες με ιστορικά θέματα, τι πρέπει να προσέχει κατά την προβολή τους και πώς πρέπει να σκέφτεται όση ώρα παρακολουθεί αντί να είναι ένας απλός παθητικός θεατής.
Σημείωση: Συστήνουμε σε όλους τους διδάσκοντες Ιστορία να παρακολουθήσουν τις δύο εκπομπές του Στέλιου Κούλογλου που προβλήθηκαν με τον τίτλο «Ψεύτικες εικόνες», 1998, στην σειρά «Ρεπορτάζ χωρίς σύνορα» από την ΝΕΤ και παρουσιάζουν την ιστορία της αλλοιώσεως φωτογραφιών και κινούμενων εικόνων από την σταλινική εποχή μέχρι τις ψεύτικες εικόνες του βουτηγμένου στο πετρέλαιο πτηνού κατά τον Πόλεμο του Κόλπου το 1991 αλλά και την υποτιθέμενη εξέγερση στην Αλβανία το 1997 που μετέδωσαν σε απευθείας σύνδεση οι ελληνικοί τηλεοπτικοί σταθμοί.
* Ο Δ. Ι. Λοΐζος χρησιμοποίησε για πρώτη φορά κινηματογραφικά επίκαιρα μέσα στην τάξη όταν ήταν Μεταπτυχιακός Βοηθός διδασκαλίας το 1982 στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Κεντ (Kent State University), της πολιτείας Οχάιο των Η.Π.Α. Για πολλά χρόνια μετά, το βίντεο και τα ιστορικά ντοκιμαντέρ ήταν αναπόσπαστα βοηθήματα του στην διδασκαλία της ευρωπαϊκής, αμερικανικής, ρωσσικής αλλά και ελληνικής Ιστορίας σε αμερικανικό Πανεπιστήμιο. Το 1992 με ερασιτεχνικά μέσα ταινιοληψίας, ηχοληψίας και μοντάζ παρήγαγε το μικρού μήκους (27’) ιστορικό-αρχαιολογικό ντοκιμαντέρ «Αρχαία Μεσοποταμία». Η προσωπική του συλλογή περιλαμβάνει περισσότερες από 1200 ταινίες αγγλικών, γαλλικών, γερμανικών και ελληνικών ιστορικών ντοκιμαντέρ.
Περιεχόμενα